Χαρακτηριστικό αυτής της νοσηρής κατάστασης, είναι η απορρύθμιση του μεταβολισμού και η επίμονη τάση για ακόμη μεγαλύτερη αύξηση του βάρους. Στη νοσογόνο παχυσαρκία τα συντηρητικά μέσα (δίαιτες, φάρμακα, συμπεριφορική θεραπεία) δεν έχουν κάποιο μακροχρόνιο αποτέλεσμα. Οι δίαιτες προκαλούν γρήγορα εξάντληση και απογοήτευση. Αλλά ακόμα και όταν επιτευχθεί κάποια απώλεια βάρους, αυτό επανακτάται σε λίγους μήνες στο 93-98% των περιπτώσεων. Στη νοσογόνο παχυσαρκία η μόνη αποτελεσματική θεραπεία είναι η χειρουργική. Λόγω της περιορισμένης επιτυχίας των παρεμβάσεων απώλειας βάρους στη σοβαρή παχυσαρκία συμπεριλαμβανομένων των διατροφικών και συμπεριφορικών αλλαγών αλλά και της φαρμακοθεραπείας συστήνεται από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (National Institutes of Health, NIH) η χειρουργική αντιμετώπιση με την τοποθέτηση γαστρικού δακτυλίου σε άτομα με ΔΜΣ 40 ή 35–40.
Προχειρουργική αξιολόγηση
Πολλές μελέτες τονίζουν την αναγκαιότητα προχειρουργικής κλινικής αξιολόγησης λόγω των αυξημένων συναισθηματικών (16%), αγχωδών διαταραχών (24%) και συναισθηματικής υπερφαγίας (17%) σε υποψηφίους για επέμβαση. Τα άτομα που είναι παχύσαρκα επίσης εμφανίζουν αρκετά αυξημένα χαρακτηριστικά αποφευκτικής συμπεριφοράς ή προσωπικότητας που σχετιζόταν με την επιθυμία να αποφύγουν την κοινωνική κριτική και το στίγμα. Άλλες έρευνες αναφέρουν ψηλά ποσοστά Νυχτερινής Υπερφαγίας, Διαταραχής εικόνας σώματος και παιδική συναισθηματική κακοποίηση. Η χρήση των αντικαταθλιπτικών ήταν επίσης συχνή (30%), ακολουθούμενη από αγχολυτικά φάρμακα (6.6%) και αντιψυχωσικά (3.3%). Παρόλη την παρουσία ψυχιατρικών διαταραχών και ψυχοκοινωνικών προβλημάτων τα αποδεικτικά στοιχεία για τις συνέπειες αυτών των δυσκολιών στο αποτέλεσμα της επέμβασης είναι αντικρουόμενα.
Η προχειρουργική αξιολόγηση δεν έχει ως στόχο την απόκλιση υποψηφίων για επέμβαση αλλά την αντιμετώπιση και την καλύτερη διαχείριση των κινδύνων και των αλλαγών στη διατροφή και την δραστηριότητα μετά από αυτήν. Παρόλο που η χειρουργική επέμβαση ένα ισχυρό εργαλείο η απώλεια βάρους μακροπρόθεσμα δεν μπορεί να διατηρηθεί αν οι ασθενείς δεν υπακούσουν στις συστάσεις για τροποποίηση της διατροφής και της φυσικής άσκησης. Η χειρουργική επέμβαση δεν επηρεάζει τη συμπεριφορά και τους ψυχολογικούς παράγοντες που προωθούν ή διατηρούν την παχυσαρκία και τα άτομα θα επωφεληθούν από μια ψυχοθεραπευτική παρέμβαση που θα τους εξασφαλίσει επιτυχή και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στο μέλλον. Τέλος είναι σημαντικό να εντοπίζονται τυχόν μη ρεαλιστικοί στόχοι όσον αφορά την απώλεια βάρους και την εικόνα του σώματος μετά την επέμβαση.
Μετεγχειρητικές διαταραχές πρόσληψης τροφής
Η τοποθέτηση γαστρικού δακτυλίου και οι βαριατρικές επεμβάσεις απαιτούν μια δραματική αλλαγή στη διατροφική συμπεριφορά. Ο γαστρικός περιορισμός οδηγεί σε δραστική μείωση της ποσότητας του φαγητού που καταναλώνεται κάθε φορά και αυτός ο περιορισμός είναι ο σημαντικότερος μηχανισμός στην απώλεια βάρους. Μετά την επέμβαση συστήνεται στα άτομα η λήψη μικρών γευμάτων, καλό μάσημα της τροφής και τέλος να σταματούν το γεύμα μόλις νιώσουν κορεσμό.
Ο εμετός, ως απάντηση στο αίσθημα του κορεσμού είναι συχνός τους πρώτους 6 μήνες μετά την εγχείρηση. Μπορεί να προκληθεί από το άτομο το ίδιο προκειμένου να ανακουφιστεί από την δυσφορία και όχι για την επίτευξη απώλειας βάρους.
Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν την εμφάνιση νευρικής ανορεξίας και βουλιμίας μετά την επέμβαση όπως επίσης και διαταραχών πρόσληψης τροφής που δεν πληρούν τα κριτήρια διάγνωσης σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο για τις Ψυχικές διαταραχές (DSM-IV, APA, 1994) αλλά σχετίζονται περισσότερο με αγχώδεις διαταραχές. Ο Segal και συνεργάτες (1994) πρότειναν κριτήρια για μια διαταραχή σχετιζόμενη με την εγχείρηση ‘μετεγχειρητική διατροφική αποφευκτική διαταραχή. Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από άγχος και διαταραχές στη διατροφή (μέθοδοι κάθαρσης, περιορισμός, απότομη και γρήγορη απώλεια βάρους και δυσαρέσκεια εικόνας σώματος.
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις συνέπειες της υπερφαγίας στο μετεγχειρητικό αποτέλεσμα, λόγω της συσχέτισης με την παχυσαρκία και την επιρροή της στη μείωση και διατήρηση του βάρους. Ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι τα ποσοστά της υπερφαγίας σε υποψηφίους για επεμβάσεις κατά της παχυσαρκίας κυμαίνονται από 2 – 49%.
Άλλες ψυχιατρικές διαταραχές μετά την χειρουργική επέμβαση
Υπάρχει επίσης αυξημένο ενδιαφέρον για την επιρροή της κατάθλιψης στη μετεγχειρητική πορεία ενός ασθενούς. Κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι η εμφάνιση κάποιας συναισθηματικής ή αγχώδους διαταραχής σχετίζεται αρνητικά με την απώλεια βάρους βραχυπρόθεσμα.
Εξίσου σημαντική είναι επίσης και η χρήση αλκοόλ μετά την εγχείρηση. Παρόλο που δεν υπάρχουν υψηλά ποσοστά χρήσης ή κατάχρησης ουσιών στους υποψηφίους για χειρουργικές επεμβάσεις πρέπει να αξιολογείται λόγω της επιρροής που έχει ο γαστρικός δακτύλιος στο μεταβολισμό του αλκοόλ και για αυτόν τον λόγο συστήνεται να καταναλώνεται υπεύθυνα. Τέλος, αν και η χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας μειώνει σημαντικά το μακροπρόθεσμο κίνδυνο για διαβήτη, καρδιαγγειακά σύνδρομα και μια πληθώρα μορφής καρκίνων τα άτομα που εμφανίζουν συναισθηματικές ή αγχώδεις διαταραχές πριν την επέμβαση συνεχίζουν να παρουσιάζουν τα συμπτώματα αυτά και μετά. Αν λοιπόν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα είναι πιθανό να επιδεινωθούν ή οδηγήσουν ακόμα και σε αυτοκτονικό ιδεασμό.
Δρ Τέσσα Χριστοδούλου, PhD, CPsych
Κλινική Ψυχολόγος- Νευροψυχολόγος