Ο πάσχων με δυσκολία στην βαθιά ανάσα χαρακτηρίζεται από δυσάρεστο συναίσθημα αναπνοής, κοπιαστική αναπνοή ή αίσθημα ασφυξίας, που εμφανίζεται μόνο κατά την διάρκεια της βαθιάς ανάσας. Η δύσπνοια ενδέχεται να εμφανίζεται μόνο κατά την προσπάθεια, να συνδέεται με την λήψη τροφής ή τον ύπνο ή να εμφανίζεται ανεξαρτήτως λοιπών παραγόντων. Μπορεί να συνοδεύεται από πυρετό, παλμούς, αύξηση πίεσης, πόνο, κάψιμο, πτύελα, αιμόπτυση, μούδιασμα, αδυναμία κινήσεων ή να αποτελεί μεμονωμένο σύμπτωμα.
Ο αέρας εισέρχεται μέσω της μύτης στο τραχειοβρογχικό δέντρο και σε επίπεδο κυψελίδων πραγματοποιείται η ανταλλαγή αερίων, δηλαδή η αποβολή του διοξειδίου του άνθρακα και η πρόσληψη του οξυγόνου. Στο φυσιολογικό άτομο, υποδοχείς στο θωρακικό τοίχωμα, στο τραχειοβρογχικό δέντρο, στην αορτή, στην καρωτίδα και κεντρικοί χημειουποδοχείς που αντιδρούν ανάλογα με τα επίπεδα του οξυγόνου του διοξειδίου του άνθρακα και των οξέων στο αίμα και το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, έχουν σύνθετες νευρολογικές συνδέσεις με ειδικά αναπνευστικά κέντρα στο ΚΝΣ. Βασικός είναι ο ρόλος του προμήκη και της γέφυρας του εγκεφάλου, για την ομαλή λειτουργία της αναπνοής. Κατά την βαθιά ανάσα αρκετοί υποδοχείς κινητοποιούνται αποτελεσματικότερα λόγω της έκπτυξης του θώρακα και της κίνησης του διαφράγματος.
Η δυσχέρεια αναπνοής κατά την βαθιά ανάσα, μπορεί να προκληθεί από παράγοντες που αποφράσσουν την δίοδο του αέρα, αλλοιώνουν την επιφάνεια των κυψελίδων ή παράγοντες που αλλοιώνουν την φυσιολογική λειτουργία των εγκεφαλικών κέντρων της αναπνοής, με αποτέλεσμα το τραχειοβρογχικό δέντρο να μην λειτουργεί σωστά. Η δυσχέρεια αναπνοής, εμφανίζεται ωστόσο και σε περίπτωση φυσιολογικής λειτουργίας του τραχειοβρογχικού δέντρου, όταν παθολογικοί παράγοντες μειώνουν την διαθεσιμότητα του οξυγόνου, αυξάνουν το διοξείδιο του άνθρακα ή τα επίπεδα των οξέων του αίματος, οπότε ο οργανισμός τροποποιεί αντισταθμιστικά την λειτουργία του. Σε άλλες περιπτώσεις πρόκειται για ερεθισμό του διαφράγματος.
Χαρακτηριστικά νοσήματα με τους παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που προαναφέρονται είναι η πνευμονική εμβολή, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, η αναιμία, η μεθαιμοσφαιριναιμία, η μεταβολική οξέωση, τα εγκεφαλικά νοσήματα. Το άγχος διαταράσσει τις φυσιολογικές προσαρμογές του οργανισμού και μπορεί να είναι η αιτία του συμπτώματος.
Κατά τη σωστή ιατρική παθολογική εξέταση, αντικειμενικά σημεία (ακρόαση πνεύμονα, μέτρηση αναπνοών – πίεσης, εκτίμηση καρδιακής λειτουργίας, οξυμετρία, ψηλάφηση σπλάγχνων) και στοιχεία από το ιατρικό ιστορικό (συνύπαρξη βήχα, αιμόπτυσης, χαρακτήρων της δύσπνοιας, πυρετού) κατευθύνουν την διάγνωση και την θεραπεία.