1. Τι είναι η ελονοσία;
Η ελονοσία είναι μια σοβαρή ασθένεια που προκαλείται από ένα παράσιτο που μεταδίδεται μέσω των κουνουπιών. Τα τέσσερα κύρια είδη των παρασίτων της ελονοσίας που προσβάλλουν παραδοσιακά τον άνθρωπο είναι: Το Plasmodium falciparum (βλέπετε στην εικόνα σε μολυσμένα ανθρώπινα ερυθρά αιμοσφαίρια), P. vivax, Ρ. ovale και Ρ. malariae. Πρόσφατα, έχουν αναγνωριστεί και άλλα είδη παρασίτων. Το Ρ.falciparum είναι πιθανότερο να οδηγήσει σε σοβαρή λοίμωξη.
2. Πώς μεταδίδεται η ελονοσία;
Η κύρια οδός μετάδοσης είναι το τσίμπημα θηλυκού μολυσμένου κουνουπιού του γένους Anopheles.
Το κουνούπι μολύνεται όταν τσιμπήσει μολυσμένο άτομο. Συγκεκριμένα όταν ένα κουνούπι δαγκώνει ένα μολυσμένο άτομο, η μικρή ποσότητα αίματος που λαμβάνεται περιέχει μικροσκοπικά παράσιτα της ελονοσίας. Περίπου 1 εβδομάδα αργότερα, όταν το κουνούπι τσιμπήσει ένα υγιές άτομο, τα παράσιτα αναμειγνυόμενα με το σάλιο του κουνουπιού εγχέονται μέσω του δήγματος.
Η ελονοσία μπορεί επίσης να μεταδοθεί μέσω μετάγγισης αίματος, μεταμόσχευσης οργάνων ή κοινή χρήση βελονών ή συρίγγων που έχουν μολυνθεί με αίμα. Η ελονοσία μπορεί επίσης να μεταδοθεί από τη μητέρα στο αγέννητο παιδί της, πριν ή κατά τον τοκετό («συγγενής» ελονοσία).
3. Η ελονοσία μεταδίδεται με σεξουαλική ή κοινή επαφή;
Όχι δε μεταδίδεται.
4. Υπάρχει ελονοσία στην Ελλάδα;
Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για επιδημία ελονοσίας στην Ελλάδα, αρκετά κρούσματα ελονοσίας καταγράφονται κάθε χρόνο. Το φαινόμενο εν μέρει οφείλεται στην ύπαρξη μολυσμένων μεταναστών από ενδημικές περιοχές.
5. Ποια τα συμπτώματα της ελονοσίας;
Τα συμπτώματα της ελονοσίας περιλαμβάνουν πυρετό και συμπτώματα γρίπης όπως ρίγη, πονοκέφαλο, μυϊκούς πόνους και κόπωση. Ναυτία, εμετός, διάρροια μπορεί επίσης να εμφανιστούν. Η ελονοσία μπορεί να προκαλέσει αναιμία και ίκτερο (κίτρινο χρώμα του δέρματος και των ματιών).
Η κλασική ελονοσία περιλαμβάνει παροξυσμούς πυρετού που διαρκούν 6-10 ώρες και χαρακτηρίζονται από ένα κρύο στάδιο (αίσθηση του κρύου, ρίγη) ένα καυτό στάδιο (πυρετός, πονοκέφαλος) και τέλος, ένα στάδιο εφίδρωση (ιδρώτας, αποκατάσταση φυσιολογικής θερμοκρασίας). Η λοίμωξη μπορεί να γίνει σοβαρή και να προκαλέσει νεφρική ανεπάρκεια, επιληπτικές κρίσεις, νοητική σύγχυση, κώμα και θάνατο.
6. Πότε εκδηλώνεται η νόσος, μετά το τσίμπημα;
Για τους περισσότερους ανθρώπους, τα συμπτώματα αρχίζουν 10 ημέρες έως 4 εβδομάδες μετά την μόλυνση. Ωστόσο αυτό ποικίλει ανάλογα με το στέλεχος που προκαλεί την ελονοσία και την αμυντική ικανότητα του ατόμου. Στην περίπτωση των P. vivax και P. Ovale κάποια παράσιτα μπορεί να παραμείνουν αδρανή στο ήπαρ επί 4 χρόνια μετά το τσίμπημα. Όταν αυτά τα παράσιτα βγουν από τη χειμερία νάρκη και αρχίσουν επίθεση, το πρόσωπο θα αρρωστήσει. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις χρόνιας υποτροπιάζουσας ελονοσίας.
7. Πώς μπορώ να ξέρω εάν έχω ελονοσία;
Οι περισσότεροι άνθρωποι, κατά την έναρξη της νόσου, έχουν πυρετό, εφίδρωση, ρίγη, πονοκεφάλους, αίσθημα κακουχίας, πόνους των μυών, ναυτία και έμετο. Η ελονοσία μπορεί πολύ γρήγορα να γίνει μια σοβαρή και απειλητική για τη ζωή ασθένεια. Εάν κατά την ιατρική εξέταση τεκμηριωθεί υπόνοια ελονοσίας το διαγνωστικό τεστ αίματος είναι απαραίτητο.
8. Πόσο καιρό μετά την επιστροφή μου από μια περιοχή με ελονοσία θα μπορούσα να αναπτύξω ελονοσία;
Παρά το γεγονός ότι η ελονοσία μπορεί να εμφανιστεί χρόνια μετά την έκθεση, ο βασικός χρόνος επιφυλακής είναι το ένα έτος.
9. Σε ποιες περιοχές ενδημεί η ελονοσία;
Επειδή τα επιδημιολογικά δεδομένα λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, των μεταναστευτικών κινήσεων και άλλων παραγόντων αλλάζουν διαρκώς, μπορείτε κάθε στιγμή να ενημερώνεστε αναλυτικά στο http://www.cdc.gov/malaria/travelers/country_table/g.html
10. Υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία σήμερα για την ελονοσία;
Ναι. Παρά ταύτα υπάρχουν ορισμένες ανθεκτικές μορφές στα υπάρχοντα φάρμακα.
11. Ποια η πρόληψη της ελονοσίας;
Α. ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
• Απομακρύνετε και αποφεύγετε χώρους με λιμνάζοντα ύδατα. Κουρεύετε γρασίδι θάμνους φυλλωσιές (είναι σημεία παραμονής κουνουπιών).
• Χρησιμοποιείτε ανεμιστήρες ή κλιματιστικά: Ο δροσερός αέρας μειώνει τη δραστηριότητα των κουνουπιών.
• Μην κυκλοφορείτε σε εξωτερικούς χώρους από το σούρουπο έως την αυγή. Εάν αυτό δεν είναι δυνατόν χρησιμοποιείστε μακριά ρούχα, που να σκεπάζουν τα χέρια και τα πόδια, παπούτσια κλειστά αντί για σανδάλια και πουκάμισα που να «μπαίνουν» μέσα στην φούστα ή το παντελόνι.
• Να χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά κατά τη νύχτα.
Β. ΕΝΤΟΜΟΑΠΩΘΗΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΔΕΡΜΑ
Κατά την διάρκεια του καλοκαιριού οι νυχτερινές έξοδοι είναι συχνοί. Τα περισσότερα δήγματα κουνουπιών συμβαίνουν κατά την παραμονή σε εξωτερικούς χώρους.
Η εφαρμογή εντομοαπωθητικών προϊόντων στο δέρμα καθίσταται απαραίτητη στις περιπτώσεις αυτές.
Οι δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σήμερα για τεκμηριωμένη αντικουνουπική προστασία είναι:
• DEET (χημική ονομασία: N,N-diethyl-m-toluamide or N,N-diethyl-3-methyl-benzamide).
• Picaridin (χημική ονομασία: 2-2-hydroxyethyl-1-piperidinecarboxylic acid 1-methylpropyl ester).
• Oil of lemon eucalyptus (φυσικό εντομοαπωθητικό OLE) ή PMD (χημική ονομασία: para-menthane-3,8-diol η χημική έκδοση του OLE).
• IR3535 (χημική ονομασία: 3-[N-butyl-N-acetyl]-aminopropionic acid, ethyl ester).
Σε γενικές γραμμές, οι υψηλότερες συγκεντρώσεις των δραστικών συστατικών παρέχουν μεγαλύτερη διάρκεια της προστασίας, ανεξάρτητα από το δραστικό συστατικό. Προϊόντα με <10% ενεργό συστατικό προσφέρουν μόνο περιορισμένης προστασίας, συχνά 1-2 ώρες.. Μελέτες δείχνουν ότι οι συγκεντρώσεις του DEET πάνω από 50% δεν προσφέρουν μια αισθητή αύξηση του χρόνου προστασίας. Η αποτελεσματικότητα του DEET τείνει να σταθεροποιείται σε συγκέντρωση περίπου 50%. Επίσης η δραστικότητα των φυσικών εντομοαπωθητικών (OLE) δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς όταν πρόκειται για πολύωρη παραμονή σε περιβάλλον με κουνούπια.
Έτσι για παράδειγμα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε 30% DEET επί παραμονής έως 8 ωρών σε εξωτερικό περιβάλλον (ηλικία άνω των 2 μηνών) και Οil of lemon eucalyptus 30% επί παραμονής έως 4 ωρών σε εξωτερικό περιβάλλον (ηλικία άνω των τριών ετών).
Γ. ΧΡΗΣΗ ΕΝΤΟΜΟΑΠΩΘΗΤΙΚΩΝ ΣΤΑ ΡΟΥΧΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΕ ΕΝΔΗΜΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ
Όταν πρόκειται για ταξίδια σε περιοχές όπου ενδημεί η ελονοσία, η ενισχυμένη προστασία προϋποθέτει την εφαρμογή ειδικών εντομοαπωθητικών προϊόντων (π.χ. permethrin) σε είδη ένδυσης. Αυτό αφορά είδη ένδυσης όπως καπέλα, παπούτσια, κουνουπιέρες, είδη κάμπινγκ, εργαλεία. Στην παγκόσμια αγορά εξάλλου υπάρχουν είδη ένδυσης προεπεξεργασμένα με permethrin, που είναι εμπορικά διαθέσιμα και διατίθενται στην αγορά για μανιώδεις ταξιδιώτες των τροπικών και υποτροπικών περιοχών. Το Permethrin παρέχει συνεχή προστασία ακόμα και μετά από επανειλημμένα πλυσίματα των ρούχων. Τα εντομοαπωθητικά προϊόντα που περιγράφονται παραπάνω (όπως το DEET) μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ρούχα, αλλά απαιτούν συχνές εφαρμογές.
Προφυλάξεις κατά την χρήση εντομοαπωθητικών:
• Εφαρμόστε εντομοαπωθητικά μόνο σε εκτεθειμένο δέρμα ή ρούχα, σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή του προϊόντος.
• Μην χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά κάτω από τα ρούχα.
• Ποτέ μην χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά σε πληγές, ή ερεθισμένο δέρμα.
• Μην εφαρμόζετε απωθητικά στα μάτια ή το στόμα και μέσα στα αυτιά.
• Κατά τη χρήση σπρέι, μην ψεκάζετε απευθείας στο πρόσωπο, αλλά στα χέρια και στη συνέχεια εφαρμόζετε στο πρόσωπο.
• Πλένετε τα χέρια σας μετά την εφαρμογή.
• Μετά την επιστροφή του στο σπίτι, πλύνετε το δέρμα με απαλό σαπούνι με ουδέτερο ph και νερό.
• Ελέγξτε την ετικέτα του προϊόντος και τις οδηγίες του κατασκευαστή εάν έχει γίνει επεξεργασία με το εντομοαπωθητικό στο ρούχο πριν την εμπορική του διάθεση.
• Το permethrin δεν πρέπει ποτέ να εφαρμόζονται στο δέρμα, αλλά μόνο στα ρούχα, κουνουπιέρες, ή άλλα υφάσματα σύμφωνα με τις οδηγίες στην ετικέτα του προϊόντος.
• Τα εντομοαπωθητικά πρέπει να επαλείφονται μετά τα αντηλιακά, όταν χρησιμοποιούνται αντηλιακά προϊόντα.
• Την πρώτη φορά εφαρμόστε το εντομοαπωθητικό σε μικρή περιοχή του δέρματος. Εάν εμφανίσετε εξάνθημα ή άλλη αντίδραση, όπως κνησμό ή πρήξιμο, από ένα εντομοαπωθητικό, πρέπει να ειδοποιήσετε τον θεράποντα ιατρό.
• Τα εντομοαπωθητικά δε συνιστώνται σε παιδιά ηλικίας κάτω των δύο μηνών. Προστατέψτε τα μικρά βρέφη από τα κουνούπια, χρησιμοποιώντας κουνουπιέρες. Προϊόντα που περιέχουν OLE δεν χρησιμοποιούνται σε παιδιά ηλικίας κάτω των τριών ετών.
• Τα παιδιά δεν πρέπει να χειρίζονται εντομοαπωθητικά. Οι ενήλικες θα πρέπει να εφαρμόζουν το εντομοαπωθητικό στα χέρια τους πρώτα, και στη συνέχεια απαλά στο εκτεθειμένο δέρμα του παιδιού. Αποφύγετε την απευθείας επάλειψη στα χέρια των παιδιών.
Δ. ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΣΕ ΕΝΔΗΜΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ
Η χημειοπροφύλαξη με ειδικά ανθελονοσιακά φάρμακα χορηγείται κατά τη μετάβαση σε ενδημικές περιοχές (μπορείτε να ενημερωθείτε για τις περιοχές αυτές στο http://www.cdc.gov/malaria/travelers/country_table/g.html).
Η χημειοπροφύλαξη δεν είναι εντελώς αποτελεσματική.